Co to jest parentyfikacja w rodzinie?
W zdrowych relacjach w rodzinie rodzice odgrywają rolę opiekunów, a dzieci dojrzewają i uczą się od swoich rodziców poprzez obserwację. Rola rodziców to głównie zapewnienie opieki i bezwarunkowej miłości, aby dzieci mogły swobodnie skoncentrować swoją energię na nauce i rozwoju. Jednak nie wszystkie dorosłe osoby są na tyle dojrzałe, aby być tego rodzaju rodzicem. Czasami rodzice zaczynają polegać na swoich dzieciach w niewłaściwy, dość przytłaczający sposób. Wynikiem tego jest zjawisko znane jako parentyfikacja w rodzinie. Zjawisko jest również często określane jako zbyt szybkie dorastanie. Zazwyczaj ma to miejsce, gdy dziecko przejmuje odpowiedzialność rodzicielską za swoje rodzeństwo lub nawet rodziców, opiekując się rodzeństwem lub rodzicami fizycznie, psychicznie lub emocjonalnie. Według przeprowadzonych badań znaczna część polskiej młodzieży doświadcza parentyfikacji.
Rodzaje parentyfikacji
Parentyfikacja emocjonalna
Dziecko staje się głównym źródłem wsparcia emocjonalnego dla swoich rodziców. Rodzice narzucają swoim dzieciom swoje potrzeby emocjonalne i szukają u nich wsparcia emocjonalnego i psychicznego. Dziecko staje się słuchaczem dla rodzica, który opowiada mu o swoich problemach emocjonalnych, zamiast odwrotnie.
Parentyfikacja instrumentalna
Ten rodzaj jest podobny do parentyfikacji emocjonalnej i często idzie z nią w parze. Jednak istotą nie jest wsparcie emocjonalne. Na głowę dziecka spada odpowiedzialność za organizację życia domowego i utrzymywanie jego porządku. Jednakże dziecko otrzymuje zadania i obowiązki, które nie są odpowiednie dla jego grupy wiekowej. Przykładowo, dziecko musi zajmować się planowaniem posiłków, robieniem zakupów, sprzątaniem i dbaniem o rodzeństwo.
Przyczyny parentyfikacji w rodzinie
Ile rodzin, tyle różnych powodów. W każdym domu pojawiają się inne problemy dlatego też przyczyny parentyfikacji są różne. Zazwyczaj zjawisko to rozwija się, ponieważ rodzic doświadcza zaburzenia emocjonalnego lub fizycznego i potrzebuje opieki. Opieki, którą zaczyna zapewniać mu jego własne dziecko.
- Choroba lub niepełnosprawność rodzica, powoduje, że dziecko przejmuje na siebie obowiązki opiekuńcze i domowe, jeśli jego rodzic jest chory lub niepełnosprawny.
- Uzależnienie rodzica od substancji psychoaktywnych zmusza dziecko do przejęcia na siebie obowiązków domowych i opiekuńczych, aby zapewnić sobie i rodzeństwu normalne życie.
- Rozwód lub separacja rodziców stawia dziecko w sytuacji, której musi wziąć na siebie odpowiedzialność za rodzeństwo lub pomagać matce lub ojcu w trudnych sytuacjach.
- Zaniedbanie ze strony rodziców kiedy nie wypełniają swoich obowiązków, a w konsekwencji tego dziecko przejmuje stery nad dbaniem o porządek w domu i opiekę nad rodzeństwem.
- Zdarzenia traumatyczne takie jak śmierć lub poważna choroba jednego z rodziców, powoduje że dziecko może stać się „dorosłym” w rodzinie i przejąć na siebie wiele obowiązków.
Objawy parentyfikacji u dzieci
Objawy podobnie jak przyczyny, różnią się w zależności od sytuacji, która doprowadziła do zjawiska parentyfikacji w rodzinie. Typowe objawy dotyczą:
- Stres i niepokój;
- bóle brzucha lub głowy;
- agresja;
- kłopoty w szkole;
- trudności społeczne, izolacja społeczna;
- problemy w kontaktach z rówieśnikami;
- niezdolność do korzystania z zajęć odpowiednich do wieku;
- zaniedbywanie własnych potrzeb i uczuć;
- stałe poczucie winy i niska samoocena;
- gniew i depresja z powodu utraty dzieciństwa;
- nadużywanie substancji.
Do czego prowadzi parentyfikacja w rodzinie?
Zjawisko parentyfikacji może mieć szkodliwy wpływ na dzieci i zazwyczaj pozostaje z nimi do okresu dorosłości. Przyczyny parentyfikacji mogą być różne i zależą od wielu czynników, takich jak wiek dziecka, czas trwania parentyfikacji, intensywność i charakter obowiązków, a także ogólna sytuacja rodziny. Dziecko może czuć się odpowiedzialne za dobre samopoczucie swoich rodziców i starać się dbać o ich potrzeby, nawet jeśli nie jest w stanie tego zapewnić. Prowadzi to do zwiększonego poczucia odpowiedzialności i obowiązków w rodzinie. Gdy dziecko stale zabiega o dbanie potrzeb rodziców, z czasem zaczyna zaniedbywać własne potrzeby. Dzieje się tak, ponieważ poświęca cały swój czas i energię na opiekę nad rodzicami. Kiedy zaczyna brakować czasu przez natłok obowiązków, dziecko musi, z czegoś zrezygnować i zazwyczaj rezygnuje z własnych potrzeb i dbanie o swoje dobre samopoczucie. Codzienne odczuwanie silnych emocji, takich jak złość, frustracja, smutek czy bezradność, daje poważne skutki. Jest to najczęściej brak równowagi emocjonalnej i problemy z radzeniem sobie z emocjami. Oprócz tego, pojawić się mogą problemy w relacjach społecznych z nawiązywaniem i utrzymywaniem zdrowych relacji społecznych z rówieśnikami.
Ofiary parentyfikacji w dorosłym życiu
Wpływ traumy związanej z parentyfikacją zwykle trwa do dorosłości. Badania pokazują, że negatywne doświadczenia z dzieciństwa zwiększają prawdopodobieństwo problemów ze zdrowiem psychicznym i fizycznym. Przewlekły stres związany z trudnymi doświadczeniami dzieciństwa niekorzystnie wpływa na rozwój mózgu. Szczególnie narażona jest część mózgu zwana hipokampem, ulega ona zmniejszeniu. Jest to część, która reguluje pamięć, emocje i radzenie sobie ze stresem. W związku z tym dorośli, którzy doświadczyli parentyfikacji w rodzinie jako dzieci lub nastolatki, mogą doświadczyć następujących rzeczy:
- nieumiejętność zaufania innym;
- angażowanie się w niezdrowe relacje;
- niewłaściwe poczucie autorytetu;
- trudności w samodzielnym funkcjonowaniu;
- większe ryzyko lęku, depresji, zaburzeń związanych z używaniem substancji i zaburzeń odżywiania.
Jak pomóc osobie dotkniętej parentyfikacją?
Leczenie parentyfikacji wymaga indywidualnego podejścia, ale zwykle polega na terapii, która pomaga zrozumieć i poradzić sobie z trudnościami, jakie wynikają z trudnego doświadczenia. Jeśli zauważasz ten problem w swojej rodzinie, nie warto zwlekać. Zarówno terapia indywidualna lub terapia rodzinna mogą przynieść ulgę i wytchnienie, nie tylko dla osoby cierpiącej, ale dla wszystkich domowników. Porozmawiaj z nami, w InRelatio czekamy właśnie na Ciebie.
